လူတို႔သံုးႏံႈးေနေသာ လ သို႔မဟုတ္ ျပကၡဒိန္၌ ေဖာ္ျပထားေသာ လ ကို ေ၀ါဟာရမာသ ဟု ေခၚ၏ ။ ေ၀ါဟာရမာသ မ်ားမွာ တန္ခူးလ အစ တေပါင္းလ အဆံုးျဖစ္ပါသည္ ။ ေ၀ါဟာရ ႏွစ္တစ္ႏွစ္သည္ တန္ခူး လဆန္း ၁ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ၿပီး တေပါင္းလကြယ္ေန႔တြင္ ဆံုးသည္ ။ သုိ႔ေသာ္လည္း ဤလမ်ားမွာ လက္ေတြ႕ျပကၡဒိန္ထဲ၌ ေဖာ္ျပထား သည့္လႏွင့္ အနည္းငယ္ ကြာသည္ ။ အဘယ္ကဲ့သုိ႔ကြာသနည္းဟူမူ ျပကၡဒိန္ထဲမွ ျမန္မာႏွစ္တစ္ႏွစ္၏ အစသည္ တန္ခူးလဆန္းတစ္ရက္ေန႔မဟုတ္ ။ သကၠရာဇ္ႏွစ္တစ္ႏွစ္သည္ ႏွစ္ဆန္းတစ္ရက္ေန႔ (သႀကၤန္အတက္ေန႔၏ ေနာက္တစ္ရက္) တြင္ စသည္ ။ ေနာက္လာမည့္ သႀကၤန္အတက္ေန႔သည္ ထိုႏွစ္၏ ေနာက္ဆံုးရက္ျဖစ္၏ ။
ေ၀ါဟာရလမ်ားမွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္၏ ။
တန္ခူးလ
တန္ခူးလကို တန္းခူးဟူ၍ေရးသည္လည္း ရိွ၏ ။ တစ္ခါတစ္ရံ ပ်ိဳ႕ကဗ်ာတို႔၌ တာကူးလဟူ၍ ေရးသည္ကိုလည္း ေတြ႔ရ၏ ။ တာကူးဟူေသာ အေရးအသားမွာ မိန္ရာသီမွ မိႆရာသီသို႔ တနဂၤေႏြၿဂိဳဟ္ ေျပာင္းျခင္းကို စဲြ၍ေရးသား ေၾကာင္း ေ၀ါဟာရလိနတၳဒီပနီက်မ္း ျပဳစုသူ ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းက ဆိုသည္ ။ ဤအဆိုကိုလိုက္၍ ေ၀ါဟာရ ၏ ဇာစ္ျမစ္ကိုရွာေဖြ သူတို႔က တာကူးမွ တန္ခူးသုိ႔ေရြ႔လ်ားသည္ဟု ႀကံဆၾက၏ ။ သုိ႔ရာတြင္ ပုရံေက်ာက္စာ၏ အေရးအသားတို႔ကို အေျခခံ၍ သုေတသနျပဳေသာ ဦးဖိုးလတ္ကမူ တာကူးဟူေသာ အသံုးအႏႈန္းႏွင့္ တန္ခူးဟူ ေသာ အသံုးအႏႈန္းသည္ သူ႔အဓိပၸါယ္ႏွင့္သူ တျခားစီ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိသည္ ။ “တာ” ဟူသည္ အခ်ိန္အခါ ၊ ရာသီဥတု ၊ ႏွစ္စသည္ တို႔ကိုေဟာရာ ဤတာကူးဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၌ ႏွစ္ကိုရည္ရြယ္သည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ “တာကူးလ” သည္ “ႏွစ္ကူးေသာလ” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ဆုိ၏ ။ တန္ခူးဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၌ “တန္ (၀ါ) တန္း” သည္ ပါဠိ ကာလႏွင့္အနက္တူ ေသာ “ထန္း” ျဖစ္သည္ ။ “ခူး” ကား “ဆြတ္ခူးသည္” ဟုအဓိပၸါယ္ရ သည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ တန္ခူးလ ဆိုသည္မွာ ထန္းသီးဆြတ္ခူးေသာလ ဟု မွတ္ယူရမည္ ဆိုသည္ ။ ဤနည္းတူ တပို႔တဲြ ၊ တေပါင္း တည္း ဟူေသာ ေ၀ါဟာရတို႔၌ ပါေသာ “တ” ပုဒ္ကို “ထန္း” မွ ပ်က္လာေသာ ပုဒ္ဟု ဆိုေၾကာင္းကို ေရွ႕၌ေတြ႔ရဦးမည္ ။
ကဆုန္လ
ပုဂံေက်ာက္စာတို႔တြင္ ကုဆုန္ဟူေသာ အေရးအျပင္ ခူဆုန္၊ ခုဆုန္ ဟူေသာ ကဲြလဲြခ်က္မ်ားေတြ႔ရေသာ္လည္း သေဘာမွာ အတူတူခ်ည္းျဖစ္သည္ ။ “ကုဆုန္” ဟူေသာစကား၌ “ကု” သည္ “ေရ” ကိုေဟာ၏ ။ “ဆုန္” ကား “စုန္ဆင္းျခင္း ၊ စီးဆင္းျခင္း ၊ သြန္းေလာင္းျခင္း” ကိုေဟာသည္ ။ ကု မွ က သို႔ ေရြ႔ေလ်ာသည္ ။ အဓိပၸါယ္ကား ေရသြန္းေလာင္းေသာလ ဟူ၏ ။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္ကမူ ကဆုန္ကို ၀ိၿဂိဳဟ္ျပဳေသာအခါ “ဥဒကံ၊ ေရကို၊ ဆိႏၵတိ၊ ျဖတ္တတ္၏” ဟုဆို၍ယင္းလကို ေရျပတ္ေသာလ ဟု အဓိပၸါယ္ဖြင့္သည္ ။ သို႔ရာတြင္ ဆယ့္ႏွစ္လရာသီဘဲြ႔မ်ားတြင္ ကဆုန္ေညာင္ေရသြန္းျခင္းကို ပဓာနျပဳ၍ ဖဲြ႔ဆိုၾကေသာေၾကာင့္ ေရသြန္းေလာင္းျခင္းဟူသည္ ေညာင္ေရသြန္းေလာင္း ျခင္းပင္ျဖစ္သည္ ဟူ၍ မွတ္ယူျခင္းသည္ သဘာ၀က်လိမ့္မည္ ။
နယုန္လ
နယုန္လဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏အနက္ကို ႀကံဆရာ၌ “နံ” သည္ အခ်ိန္ကာလကို ေဟာေသာပုဒ္ျဖစ္သည္ ။ “ယုန္” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏ ဇာစ္ျမစ္ကို ျမန္မာစကားႏွင့္ အႏြယ္တူေသာ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားထဲတြင္ လုိက္လံ ရွာေဖြၾကည့္ ေသာအခါ “ယုန္” ဟူသည္ မိုးကိုလည္းေကာင္း ၊ စီးဆင္းျခင္းကိုလည္းေကာင္း ေဟာသည္ကို ေတြ႔ရသည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ နယုန္လ ဟူသည္ မိုးရြာေသာလကို ဆိုလိုသည္။ ေ၀ါဟာရလိနတၳဒီပနီက်မ္း၌ “နရယုဂ” မွ “နယုန္” ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ဤသည္မွာ ယုတိၱမတန္ဟု ဦးဖိုးလတ္က ယူဆသည္။ “နရယုဂ” ၏ အဓိပၸါယ္မွာ “ေယာက္်ား၊ မိန္းမအစံု” ျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ နရယုဂသည္ ပါဠိဘာသာစကားအရင္း မဟုတ္ေခ်။
၀ါဆိုလ
၀ါဆိုလဟူေသာအမည္၌ ေရွးႏွင့္ေႏွာင္းပညာရွင္တို႔ ၀ိ၀ါဒကဲြျပားျခင္း မရိွေခ် ။ “၀ါ” ဆိုသည္မွာ ပါဠိ “၀ါသ” မွ တိုက္ရိုက္လာေသာစကားျဖစ္၍ “ေနျခင္း” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။ “ဆို” ဟူသည္မွာ “ရြတ္ဆိုျခင္း” အနက္ရသည္ ။ မိုးတြင္း သံုးလအတြင္း ရဟန္းေတာ္မ်ား ေက်ာင္း၌ေနပါမည္ဟု အဆိုျပဳေသာလကို ၀ါဆိုလဟု ေခၚသည္ ပုဂံ ေက်ာက္စာအဦးပိုင္းတြင္ ၀ါဆိုလကို ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “ျမြယ္တာ” ဟူ၍လည္းေကာင္း ေရးသည္။ ေႏွာင္းပိုင္း တြင္ “ႏြယ္တာ” ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “ေႏြတာ” ဟူ၍လည္းေကာင္း ေရးလာၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ သာလွ်င္ အရင္းခံစကားျဖစ္သည္။ ကား “လယ္ယာမိုးေျမ” ကိုေဟာသည္။ “တာ” ကား “တိုင္းတာျခင္း” ပင္ ျဖစ္သည္။ လယ္ယာေျမတို႔ကို တုိင္းတာေသာလ ဟု အဓိပၸါယ္ရ၏။
၀ါေခါင္လ
ေက်ာက္စာတို႔၌ ၀ါေခါင္လ အေရးအသားကို ေတြ႔ရန္ ခဲယဥ္းသည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ ၀ါေခါင္လကို ယခုေခတ္သံုး စကားႏွင့္ ပင္ ႀကံဆ၍ ရႏုိင္သည္ ။ “ေခါင္” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရသည္ “အထက္၊ အလယ္၊ ဗဟို၊ အတြင္း” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ “၀ါတြင္းသံုးလ၏ အလယ္” ဟု အဓိပၸါယ္ေကာက္ယူႏိုင္သည္ ။ ၀ါေခါင္လသည္ ၀ါလယ္လပင္ ျဖစ္၏ ။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းကမူ “ေခါင္” ကို “မုိးေခါင္သည္” (မိုးမရြာ)ဟူေသာအနက္ ကဲ့သို႔ေကာက္ယူ၍ ၀ါေခါင္ ဆိုသည္မွာ ၀ါမဆို ၊ ၀ါမကပ္ ၊ ၀ါႏွင့္ေ၀းသည္ဟု အဓိပၸါယ္ရေၾကာင္း ဖြင့္ဆိုသည္ ။ ဤလ၌ ၀ါမကပ္ဟူေသာ သေဘာ သက္ေရာက္သည္ ။ စင္စစ္ ၀ါေခါင္လျပည့္ေက်ာ္ တစ္ရက္ေန႔၌ ရဟန္းေတာ္ တို႔သည္ ပစိ ၦမ၀ါ ကပ္ႏုိင္သည္ ။ ၀ါေခါင္လကို ေက်ာက္စာမ်ား၌ “နံကာ” ဟု အေရးမ်ားသည္ ။ “နံ” ဟူသည္ “အခ်ိန္ကာလ” ကိုျပသည္ ။ “ကာ” ကို ႀကံဆေသာအခါ “လယ္လုပ္ငန္း” ဟု ျပဆိုသည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ “နံကာ” ဟူသည္ “လယ္လုပ္ခ်ိန္၊ လယ္ထြန္ခ်ိန္ႏွင့္ ဆိုင္ေသာ လ” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ေ၀ါဟာရ လိနတၳဒီပနီ၌ကား “နံကာ” သည္ နိကၡမနိယ ဟူေသာ ပါဠိမွလာသည္ ဟု ဆိုသည္။ အဓိပၸါယ္မွာ “ေနသည္ အတြင္းခရီးမွ အျပင္ ခရီးသို႔ထြက္ျခင္း” ဟု ျဖစ္၏ ။ သို႔ေသာ္ ယုတိၱမတန္လွပါ။
ေတာ္သလင္း
ေတာ္သလင္း၏ ဇာစ္ျမစ္ကို သကၠတ၊ ပါဠိ ဘာသာစကားတို႔၌ လိုက္ရွာရန္မလိုေတာ့ေခ် ။ ျမန္မာစကားသက္သက္ ႏွင့္ပင္ အဓိပၸါယ္ထြက္သည္ ။ “ေတာ္” ဆိုသည္မွာ “ျမင့္ျမတ္သည္ ၊ အထြတ္အထိပ္ျဖစ္သည္ ၊အထက္ေကာင္းကင္ ျဖစ္သည္” ဟူ၍ လည္းေကာင္း ၊ “သလင္း” ဆိုသည္မွာ “သာလင္း” မွလာ၍ “သာယာထြန္းလင္းသည္” ဟူေသာ အဓိပၸါယ္ရိွသည္ဟု ႀကံဆၾကသည္ ။ သုိ႔ေသာ္ အင္း၀ေခတ္ေႏွာင္းပိုင္းတြင္ သစ္ဆင္းလဟူေသာ အေရးအသားကို ပ်ိဳ႔၊ ကဗ်ာမ်ား၌ ေတြ႔ရျပန္သည္။ ယင္းကိုအခ်ိဳ႔ေသာပညာရွင္တို႔က “သစ္ေဖာင္၊ ၀ါးေဖာင္မ်ားစုန္ဆင္းေသာလ” ဟု အဓိပၸါယ္ေကာက္ၾက၏။ သို႔ရာတြင္ ဦးေအာင္ႀကီး၏ လူးတား၌ တိုင္ေလးစင္၏ ထိပ္ဖ်ားမွ ပိုက္ခင္းထားေသာ ေရျပင္ေပၚသို႔ ခုန္ဆင္းသည့္ ေပ်ာ္ပဲြသဘင္ကို အခိုင္အမာေဖာ္ျပထားျခင္းေၾကာင့္ “ပန္းလုသဘင္ ၊ သစ္ဆင္းရင္” ေသာ ပဲြေတာ္ကို အစဲြဲျပဳ၍ သစ္ဆင္းလဟု ေခၚေၾကာင္း အဆိုကို အမ်ားက လက္ခံၾကသည္ ။ သို႔ေသာ္ ဤအဆိုကို ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းက သေဘာမတူသည့္အျပင္ ေတာ္သလင္း၏ ဇာစ္ျမစ္ကို ႀကံဆရာ၌ “ေကာသိတံုအလံ” ဟူေသာပါဠိမွ ဆင္းသက္၍ “ေတာ္သလင္း” ဟူေသာစကား ျဖစ္လာသည္ဟု ဆို၏ ။ ေတာ္သလင္းကို ရာသီအား ျဖင့္ ကန္ရာသီဟု ေခၚသည္ ။ ကန္ရာသီကား ကညာကိုစဲြ၍ ေခၚျခင္းျဖစ္သည္ ။ ကညာသည္ ေယာက္်ားကို ႏွစ္သက္ ေစတတ္သည္ ။ ယင္းသို႔ ေယာက္်ားကိုႏွစ္သက္ေစျခင္း သဒါၵသည္ ပါဠိ၌ “ေတာသ” ဟူ၍လည္း ရိွသည္ ။ ေတာသ မွ ေတာ္သလင္းသို႔ ေရြ႔လ်ားသည္ဟု ေလွသင္းအတြင္း၀န္က မိန္႔ဆိုသည္ ။ သို႔ေသာ္လည္း ဤအဆိုမွာ အေတြးေခါင္လြန္း လွသည္ ။
သီတင္းကြ်တ္
သီတင္းကြ်တ္လကို ပုဂံေက်ာက္စာတို႔တြင္ သီတင္းကြ်တ္ဟူေသာ ေ၀ါဟာရကို မေတြ႔ရပဲ “သန္တူလ၊ သႏၱဴလ” ဟူ၍ ေတြ႕သည္ ။ အင္း၀ေခတ္ေက်ာက္စာတို႔တြင္မူ “သတင္းကြ်တ္” ဟူ၍ေတြ႕နိုင္သည္ ။ ေလွသင္းအတြင္း ၀န္မင္းက “သတင္းကြ်တ္လဟု ေခၚဆိုသည္မွာ ၀ါဆိုလျပည့္ေန႔မွစ၍ သတင္းကြ်တ္လျပည့္ ေက်ာ္တစ္ရက္ေန႔ အထိ သတင္း ၀ါလ ကြ်တ္ေသာေၾကာင့္ ေခၚသည္” ဟု ေရးသားခဲ့၏ ။ ယင္းကို ဦးဖိုးလတ္က ေထာက္ခံ၍ “သတင္း” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏ အနက္မွာ ေနထိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္ ။ ယင္းအနက္မွ “သီလကိုက်င့္သံုးေဆာက္တည္ ေနထိုင္ျခင္း” ဟူေသာ အနက္သို႔ ထပ္မံေရြ႔ ေလ်ာလာသည္ ဟု ဆိုသည္ ။ ဤအနက္သည္ ၀ါကြ်တ္ ဟူေသာ အနက္ႏွင့္လည္း ကိုက္ညီသည္ဟု ဆိုသည္ ။ ရဟန္းေတာ္တို႔ သီတင္းသံုး ေနထိုင္ၾကသည္မွာ အက်င့္သီလႏွင့္ တကြ ေနထိုင္ၾကသည္ျဖစ္ရာ သီတင္းသံုးျခင္းကို စဲြယူျခင္းမျပဳဘဲ သီလကုိစဲြယူျခင္းျပဳ၍ သီတင္းကြ်တ္ ဟူေသာ အေရးအသားကို ယခုအခါ အတည္ျပဳလာၾကသည္ ။ ပုဂံေက်ာက္စာတြင္ေရးသားေသာ “သန္တူ” မွ “သန္” ကုိ “ေကာက္ပင္” ဟု အဓိပၸါယ္ယူသည္။ “တူ” ကုိမူ ျမန္မာ စကားႏွင့္ႏွီးႏြယ္ေသာ အျခားဘာသာစကားတို႔မွ အရင္းအျမစ္ကိုလိုက္၍ “ထူသည္ ၊ ေထာင္သည္ ၊ ေပါက္ပြားသည္” ဟူေသာ အနက္ကို ယူသည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ “သန္တူလ” ဆိုသည္မွာ “ေကာက္ပင္မ်ားထြက္၍ ေထာင္မတ္လာေသာလ” ဟု အဓိပၸါယ္ ရသည္ ။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္ကမူ “သန္” သည္ “၀သႏ ၱ” မွလာ၍ “မိုး” ကိုေဟာသည္ ၊ “တူ” ကား “တူရာသီ” ကိုရည္ညႊန္း သည္ ၊ ထို႔ေၾကာင့္အဓိပၸါယ္မွာ “၀သႏ ၱဥတု၊ တူရာသီ” ျဖစ္သည္ဆို၏ ။ ဤအဆိုကို ဦးဖိုးလတ္က လက္မခံေခ် ။
တန္ေဆာင္မုန္းလ
တန္ေဆာင္မုန္းလကို ေရွးက တန္ေဆာင္မႈန္း ဟူ၍ မီးရႈးမီးတိုင္ ထြန္းလင္းေတာက္ပသည္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေရးသားၾကသည္ဟု ဆိုသည္ ။ “တန္ေဆာင္” ကား “မီးရႉးမီးတိုင္တို႔မွေပးေသာ အလင္းေရာင္” ၊ မုန္း ႏွင့္ မႈန္း ေ၀ါဟာရက “မႈန္း” သည္ “ထြန္းလင္းေတာက္ပေစသည္” ဟု အဓိပၸါယ္ရေၾကာင္း ဦးဖိုးလတ္က ဖြင့္ဆိုသည္ ။
နတ္ေတာ္လ
နတ္ေတာ္လကား နတ္ကိုပူေဇာ္ေသာလျဖစ္သည္ ။ စကားဇာစ္ျမစ္တို႔ကို စစ္ေဆးရာတြင္ ေရွးေခတ္ ႏွင့္ ေႏွာင္းေခတ္ သေဘာထားကဲြျပားျခင္းမရွိပဲ မည္သည့္နတ္ကို ကိုးကြယ္သည္ ဆိုရာ၌ အယူအဆ ႏွစ္မ်ိဳးရိွသည္ ။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္က နတ္ေတာ္လတြင္ မဟာပိႏဲၷနတ္မင္းအား ပူေဇာ္ပသည္ဟု ပထမဆို၏ ။ တဖန္ မဟာဂီရိ နတ္ေမာင္ႏွမအား ပူေဇာ္ပသသည္ဟု ဒုတိယစကားကို ဆိုျပန္သည္ ။ ဤအခ်က္ကို ၀ိ၀ါဒကဲြျပားေအာင္ ဦးဖိုးလတ္က ရွင္းျပရာတြင္ “ မင္းမဟာဂီရိနတ္ေမာင္ႏွမကို ပူေဇာ္သည္ကား အရင္းခံျဖစ္သည္ ။ ယင္းသို႔ပူေဇာ္ သည့္အခါ လူတို႔က ႏွစ္စဥ္ ၾကက္၊ ၀က္၊ ဆိတ္၊ ႏြားတို႔၏ အသက္ျဖင့္ သတ္ျဖတ္ပူေဇာ္ေလ့ရိွသည္ ။ ဟံသာ၀တီ ဆင္ျဖဴရွင္ လက္ထက္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ယင္းသို႔ပူေဇာ္ျခင္းသည္ သာသနာႏွင့္ ဆန႔္က်င္ဘက္ျဖစ္သည္ဆိုကာ ပိတ္ပင္သည္ ။ ထိုအခါ မဟာပိႏဲၷနတ္ကို ရထားတင္ဆဲြ၍ ပူေဇာ္ေစသည္ ဟူ၍ ျဖစ္ေလသည္ ။
ျပာသိုလ
ျပာသိုလ ဟုေခၚဆိုရျခင္း အရင္းအျမစ္ကို စိစစ္ေသာ္ ပႅသို၀္ - ပႅာသုိ၀္ - ျပသို၀္ - ျပာသို၀္ စသည္ျဖင့္ ျပာသုိ သို႔ဆင္းသက္လာသည္ဟု အလြယ္ႏွင့္ ျပဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း ထိုေ၀ါဟာရကို ဓာတ္ခဲြၾကည့္ရာ၌မူ လြန္စြာ ခက္ခဲ သည္ ။ “ပႅာသုိ၀္” ၌ ပါေသာ “ပႅာ” သဒၵါကို ျမန္မာႏွင့္ႏြယ္တူေသာ ဘာသာစကားတို႔တြင္လိုက္လံရွာေဖြရာ “ပ်ားဖေယာင္း” ဟူေသာ ပုဒ္ရင္းကို ရ၏ ။ “သို” ၏ အနက္ကား “သိုေလွာင္ျခင္း” ျဖစ္သည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ “ျပာသိုလ” ဟူသည္ “ပ်ားဖေယာင္းကိုစု၍ အရဆံုးလ” ဟု အဓိပၸါယ္ရေၾကာင္း ဦးဖိုးလတ္ကဆိုသည္ ။ ေလွသင္း အတြင္း၀န္မင္းကမူ ျပာသိုလသည္ သကၠတ “ေပါသွ်ီ” မွလာသည္ ။ “ေပါသွ်ီ” ကား ဖုသွ်နကၡတ္ ျဖစ္၏ ။ ျပာသိုလ ၊ မကာရရာသီတြင္ ဖုသွ်နကၡတ္ႏွင့္ယွဥ္၍ လျပည့္သည္ကို အေၾကာင္းျပဳလွ်က္ ျပာသုိဟု ေခၚေၾကာင္း ဖြင့္ဆိုသည္။
တပို႔တဲြလ
တပို႔တဲြလဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၌ပါသည့္ “တ” မွာ “ထန္း” ကို ေဟာေၾကာင္းအထက္တြင္ဆိုခဲ႔ျပီးျဖစ္၍ ဦးဖိုးလတ္က “တပို႔” မွာ “ထန္းပို႔” ျဖစ္၍ ထန္းဖူး ၊ ထန္းခိုင္ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။ “တဲြ” ကားျမန္မာစကားသက္သက္“တဲြက်ျခင္း” ကိုေဟာသည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ တပို႔တဲြလဟူသည္ ထန္းဖူး ၊ ထန္းခိုင္တို႔ကို ေအာက္သို႔တဲြက်ေအာင္ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္၍ “ထန္းရည္နင္းလ” ဟု အဓိပၸါယ္ ရေၾကာင္း ဖြင့္ဆုိသည္ ။ ေ၀ါဟာရတၳပကာသနီက်မ္း၌ ဒုတိယေက်ာ္ေအာင္စံထား ဆရာေတာ္က တပို႔တဲြမွာ လယ္ယာလုပ္သားတို႔ ထမ္းပိုးကို ဆဲြထားသာ္ ဟူေသာ အနက္မွလာသည္ဟု ဆုိသည္ ။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္ကမူ ဤအဆိုကိုပယ္၍ တပို႔တဲြသည္ ပါဠိ ၊ သကၠတ ၌ ရိွေသာ “ပူပန္ျခင္း” အနက္ရိွသည့္ “တပါ” သဒၵါမွလာသည္ ဟူ၍လည္းေကာင္း ၊ “တပံသူရီယာ တပဌာနံ၊ ဓာ၀ယတိ၊ ပလာယတိ” ဟူေသာ ၀ိၿဂိဳဟ္ ကိုေထာက္ၿပီး “တပဓာယ၀” ပုဒ္မွလာ၍ “ေနပူရာ၊ ေနေရာင္ပ်ိဳ႕ရာ အရပ္သို႔ ေျပးသြား ေစတတ္ျခင္း” ကို အစဲြျပဳ၍ ေခၚသည္ ဟူ၍လည္းေကာင္း ဖြင့္ဆိုသည္ ။ ဒုတိယေက်ာ္ေအာင္စံထား ဆရာေတာ္က ေ၀ါဟာရ၏ ဗ်ဴပၸတ္ကို ရွာရာ၌ ျမန္မာစကားသက္သက္ကို အေျခခံ၍ ႀကံဆဘိသကဲ့သို႔ ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းက သကၠတႏွင့္ ပါဠိဂတိကိုလိုက္၍ ႀကံဆေလသည္ ။
တေပါင္းလ
တေပါင္းလဟူသည္မွာ “ထန္းရည္ကိုက်ိဳ၍ ထန္းလ်က္ခ်က္ေသာလ” ဟု ဦးဖိုးလတ္က ဆိုသည္ ။ “တ” သဒၵါကို သိၾကၿပီးျဖစ္သည္ ။ “ေပါင္း” ဟူသည္ကား ျမန္မာစကားရိုးရိုး “ေပါင္းသည္ ၊ က်ိဳသည္ ၊ ခ်က္သည္” ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရသည္ ။ ေလွသင္း အတြင္း၀န္မင္းကမူ ပါဠိကို လုိက္တတ္သည့္အတိုင္း “တေပါင္း” ဆိုသည္မွာ “တပသွ်ား” မွလာ၍ “ပူပန္ျခင္း ေကာင္းေသာလ (ျပင္းထန္ေသာလ) ” ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္ ။ ၀န္ႀကီးပေဒသ ရာဇာ၏ ထန္းတက္သမားဘဲြ႔၌ ေႏြဦးကာလ (တေပါင္းလ) တြင္ ထန္းတက္၍ ထန္းရည္သိမ္းဆည္းၿပီးလွ်င္ ထန္းလ်က္ခ်က္သည္ကို ဖဲြ႔ဆိုထားသည္ ။ ဤသည္ကို ေကာက္၍ “ထန္းခ်က္ေသာလ” ဟူေသာအဆိုက ပို၍ယုတိၱတန္သည္ဟု မွတ္ယူရန္ ရိွပါသည္ ။
ျမန္မာလမ်ားေဖာ္ျပရာတြင္ ပိုမိုျပည့္စံုေစရန္ လအလိုက္ပြင့္ေသာပန္းမ်ားႏွင့္ ပဲြေတာ္လမ်ားကိုပါ ျဖည့္စြက္ေဖာ္ျပ လုိက္ပါသည္။
ျမန္မာလ လကၤာ
၁။ တန္ခူး မိႆ၊ စိၾတ၊ လႏွင့္ယွဥ္ၿပိဳင္ထြန္း။
ရင္ခတ္၊ ကံ့ေကာ္၊ ထံုသင္းေပ်ာ္၊ ပဲြေတာ္အခါညႊန္း။
၂။ ကဆုန္ ျပိႆ၊ ေကာင္းကင္၀၊ ထြန္းပ ၀ိသာခါ။
စကားပြင့္ဆဲ၊ ေညာင္ေရပဲြ၊ သြန္းျမဲအခ်ိန္သာ။
၃။ နယုန္မာသာ၊ ေမထုန္ က်၊ ေဇဌေရာင္စံုက်င္း။
စံပယ္ ျမတ္ေလး၊ ရနံ႔ေမႊး၊ စာေမးသဘင္ခင္း။
၄။ ၀ါဆို ၾကကဋ္၊ လျပႆဒ္၊ တည့္မတ္ အာသဠီ။
ပုန္းညက္ငံုကင္း၊ စပၸယ္သင္း၊ ပဥၥင္းခါေတာ္မီ။
၅။ ၀ါေခါင္သိမ္းမြန္၊ အာကာစြန္၊ သရ၀ဏ္ ေရာင္ေစြးေစြး။
ခတၱာဖူးလွ်ံ၊ စာေရးတံ၊ ညတန္ေဆာင္ ေဖြးေဖြး။
၆။ ေတာ္သလင္းမီ၊ ကန္ရာသီ၊ ထြန္းခ်ီ ဘျဒာ။
ယင္းမာလိႈင္ျမဲ၊ ခိုင္လံုးတဲြ၊ ေလွပဲြသဘင္ပ။
၇။ သီတင္းကြ်တ္ၿပီ၊ တူရာသီ၊ အႆ၀ဏီ ရိွန္၀ါရႊန္း။
ၾကာမ်ိဳးလည္းစို၊ မီးျမင့္မိုရ္၊ ဗဟုိအခ်ာထြန္း။
၈။ တန္ေဆာင္မုန္း ၿဗိစ ၦာ၊ ၾကတိၱကာ၊ ေရာင္၀ါရိွန္လို႔ၿဖိဳး။
ခ၀ဲပြင့္ခ်ိန္၊ ခင္းကထိန္၊ ေရႊအိမ္ပိုးလည္စိုး။
၉။ နတ္ေတာ္ခါမီ၊ ဓႏုခ်ီ၊ မိဂသီ ေရာင္တစ္ဆန္း။
သဇင္ဖူးယဥ္၊ ဂမံုးအင္၊ သဘင္ဆင္ေတာ္ပန္း။
၁၀။ ျပာသို မကာရ၊ ၾကယ္ဖုသွ်၊ ယွဥ္ထ တူႏွစ္ေဖာ္။
ခြာညိဳႏြယ္ရင္း၊ ၀တ္မႈံကင္း၊ ျမင္းခင္း သဘင္ေတာ္။
၁၁။ တပို႔တဲြလ၊ ကံုသို႔က်၊ မာဃထြန္းစျမဲ။
ေပါက္လဲပြင့္တံု၊ ဆူးပန္းငံု၊ မီးပံု ယာဂုပဲြ။
၁၂။ တေပါင္းခါခ်ိန္၊ ရာသီမိန္၊ ေတာက္ထိန္ ဖဂၢဳဏ။
သရဖီ ဖူးဆဲ၊ ပိေတာက္ပဲြ၊ သဲပံုေစတီပ။ ။
ဗဟုသုတအလို႔ငွာ အဂၤလိပ္လမ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းေဖာ္ျပလိုက္ပါသည္။
ဇႏၷ၀ါရီလ
မ်က္ႏွာႏွစ္ဖက္ရိွေသာ ေကာင္းကင္ဘံု၏ တံခါး၀ကို ေစာင့္သည့္ ေဂ်နပ္ (Janus) နတ္ကို အစဲြျပဳ၍ ေခၚသည္ ။
ေဖေဖာ္၀ါရီ
မူရင္းအမည္ Februo မွလာသည္။ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ျခင္း ဟု အဓိပၸါယ္ရ၏ ။
မတ္
Mars အမည္ရိွ စစ္ကိုအစိုးရေသာ ေရာမနတ္ကို အစဲြျပဳ၍ ေခၚသည္ ။
ဧၿပီ
Aperire မွလာသည္။ လက္တင္ဘာသာျဖစ္ၿပီး ဖူးငံုရာမွ ပြင့္လာျခင္း ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။
ေမ
Maia ဟူသည့္ သီးပင္စားပင္မ်ားႀကီးထြားျခင္းကို အစိုးရေသာေရာမနတ္သမီးကို စဲြ၍ေခၚသည္ ။
ဇြန္
ဂ်ဴပီတာနတ္မင္းႀကီး၏ ၾကင္ယာေတာ္ Juno နတ္သမီးကို အစဲြျပဳ ေခၚေ၀ၚသည္ ။
ဇူလိုင္
မူလက ဤလကို ကြင္းတီးလစ္ဟု ေခၚသည္ ။ ေနာက္မွ ယခင္ျပကၡဒိန္ေဟာင္းအား ျပဳျပင္ေရးဆဲြသူ Julius Caesar ကို ဂုဏ္ျပဳကာ ဇူလိုင္ဟု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္ ။
ၾသဂုတ္
မူလက ဤလကို ဆကၠတီလစ္ဟု ေခၚသည္။ ေနာက္မွ Augustus ကို ဂုဏ္ျပဳကာ ၾသဂုတ္လဟု ေခၚျခင္း ျဖစ္သည္ ။
စက္တင္ဘာ
Septem မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၇ (ခုနစ္) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။
ေအာက္တိုဘာ
Octo မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၈ (ရွစ္) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။
ႏို၀င္ဘာ
Novem မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၉ (ကိုး) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။
ဒီဇင္ဘာ
Decem မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၁၀ (တစ္ဆယ္) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ။
မွတ္ခ်က္။ ။ စက္တင္ဘာ သည္ ၇ ၊ ေအာက္တိုဘာသည္ ၈ ၊ ႏို၀င္ဘာသည္ ၉ ၊ ဒီဇင္ဘာသည္ ၁၀ ျဖစ္ေနရျခင္းမွာ မူလျပကၡဒိန္တြင္ ဇႏၷ၀ါရီ ႏွင့္ ေဖေဖာ္၀ါရီမရိွေသး။ မတ္လမွ စတင္ေရတြက္သည္ ။ ထို႔ေၾကာင့္ မတ္လမွ စတင္ေရေသာ္ စက္တင္ဘာလသည္ ၇ လ ေျမာက္ ျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္တည္း ။ ေအာက္တိုဘာ စသည္တို႔မွာလည္း အလားတူပင္ျဖစ္၏။ ထို႔ေနာက္ ဇႏၷ၀ါရီ ႏွင့္ ေဖေဖာ္၀ါရီတို႔ ထပ္ထည့္ လိုက္ေသာ္လည္း လ လအမည္မ်ားကို မေျပာင္းဘဲ ယခင္ကအတိုင္း ဆက္လက္ သံုးစဲြေနျခင္း ျဖစ္သည္ ။
ဤလအမည္နွင့္ အဓိပၸါယ္ ရွင္းလင္းခ်က္မ်ားမွာ “ေမာင္ထင္” ၏ “ျမန္မာ့ဆယ့္ႏွစ္လ အေၾကာင္း” စာအုပ္မွ ထုတ္ႏုတ္ေဖာ္ျပ ထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္ ။
ကိုးကား ဦးေအးျငိမ္း ။ ။ ျမန္မာျပကၡဒိန္တြက္နည္း ။
သွ်င္ေလညင္း( ၁၅ ၊ ၃ ၊ ၂၀၁၄ ) ။
photo : အင္တာနက္ ။
